Katedra Notre Dame w Paryżu to jedna z najbardziej znanych budowli na świecie. Zachwyca ogromem, kunsztownymi witrażami i rzeźbami. Z całą pewnością na jej sławę wpłynęła wydana w 1831 roku powieść Wiktora Hugo Katedra Najświętszej Maryi Panny w Paryżu. Autor opisuje życie w XV-wiecznej stolicy Francji. Z perspektywy historii muzyki jest to czas intensywnego rozwoju polifonii, której kolebką jest właśnie Katedra Notre Dame.
Historia napisana przez Hugo była adaptowana przez wielu artystów. Powstawały na jej temat musicale (Notre Dame de Paris, 1998), balet (C. Pugni, Esmeralda, 1844), animowany film Dzwonnik z Notre Dame wytwórni Walta Disneya (1996).
W tym przypadku, jak i w wielu innych, Disney zachwyca nie tylko perfekcyjną animacją ale też doskonałą ścieżką dźwiękową skomponowaną przez Alana Menkena. W jego kompozycjach urzeka instrumentacja, dynamizm i lekkość melodii. Jednak w przypadku Dzwonnika… warto zwrócić uwagę na element, który być może umyka uwadze i nie przykuwa każdego ucha. Tym razem Menken sięgną głębiej w poszukiwaniu inspiracji. Aby dodać dramatyzmu filmowi oraz muzyce, a także oddać klimat czasu i miejsca, kompozytor posłużył się cytatami z melodii gregoriańskich przydzielonych chórowi. Stanowi on niejako drugi plan ścieżki dźwiękowej, jednak bez niego animacja nie miałaby już tak głębokiego znaczenia. To właśnie chór nadaje „bajce” klimat późnego średniowiecza, oddaje atmosferę miejsca, a także ilustruje dramatyzm rozgrywającej się akcji.
Całość rozpoczyna błazen Clopin, który opowiada historię tytułowego Dzwonnika. Pierwsze wejście chóru jest równoznaczne z pojawieniem się postaci sędziego (Frollo). Opowieść Clopina przerywa chóralne Kyrie eleison!, co z greckiego oznacza „Panie, zmiłuj się”. Ma to ogromne znaczenie dla historii, ponieważ sędzia Frollo jest postacią zakłamaną, jak śpiewa Clopin „występek zwalcza wkoło rad, lecz w sobie nie”. Kolejnym wykorzystanym cytatem jest sekwencja Dies irae. Przewija się ona przez film wielokrotnie oddając klimat grozy i podkreślając, że działania Frolla, z pozoru kierującego się sprawiedliwością oraz prawem, w rzeczywistości wołają o pomstę do nieba.
Piosenka Z dna piekieł jest niejako spowiedzią sędziego, w której wyznaje, że pożąda cyganki Esmeraldy. Wstęp stanowi chorałowe Confiteor, czyli spowiedź powszechna rozpoczynająca nieszpory odbywające się w Katedrze. Następnie chór dialoguje z modlitwą wyśpiewywaną przez Frolla.
Frollo: …być dumny mogę z moich cnót
Chór: Et tibi frater (i tobie bracie)
F: .o czystość duszy więcej dbam
Ch: quia peccavi nimis (że bardzo zgrzeszyłem)
F: …jej oczy drążą mnie na wskroś.
Ch: cognitatione (myślą)
F: Widzę i czuję…
Ch: verbo et opere (słowem i uczynkiem)
F: ach nie wiń mnie!
Ch: mea cupla
F: to nie ja, nie!
Ch: mea cupla
F: cygańska dziewka to nieszczęście na mnie śle!
Ch: mea maxima culpa
F: racz miłościw być jej.
Ch: Kyrie eleison
F: racz miłościw być mnie
Ch: Kyrie eleison
W tej scenie chór doskonale oddaje hipokryzję, pychę i zaślepienie sędziego, który dumny z siebie, gardzi słabym, rozwiązłym i ciemnym ludem, nad którym sprawuje władzę. Sekwencja Dies irae powraca w momencie, w którym Frollo postanawia znaleźć ukrywającą się przed nim Esmeraldę. Jak sam mówi: „znajdę ją, choćbym miał spalić cały Paryż!”. Miasto staje w płomieniach, czemu towarzyszy śpiew z mszy za zmarłych.
Chorałowe inspiracje w Dzwonniku z Notre Dame są szczególnie związane z postacią Frolla. Stanowią antytezę dla czarnego charakteru a także odnoszą się do miejsca, w którym rozgrywa się akcja – XV-wieczny Paryż, Katedra Notre Dame, kolebka polifonii sakralnej. Ścieżka dźwiękowa do Dzwonnika… jest wyjątkowa pod względem głębi i ukrywanych w niej znaczeń. Warto zwrócić na nie uwagę oglądając tę animację, szczególnie, że w tym roku obchodzi ona swoje dwudzieste urodziny.
Anna Sobczak
Podsłuchaj 